Ανάμεσα στον άνθρωπο και στο φυτικό κόσμο αναπτύχθηκε στα χρόνια που πέρασαν ένας βαθύς και ακατάλυτος δεσμός, τόσο παλιός όσο και η ιστορία του. Έτσι, η φύση στάθηκε για τον άνθρωπο ένα ιερό σύμβολο, η δύναμη των φαρμακευτικών φυτών ένα δώρο των θεών και η εκπληκτική ποικιλία των λουλουδιών και των φυτικών μορφών μια διαρκής πηγή έμπνευσης για τις καλλιτεχνικές του αναζητήσεις. Παρόλο που η βλάστηση της χώρας μας και της Ευρυτανίας ιδιαίτερα, υποβλήθηκε για χιλιάδες χρόνια στην καταστρεπτική επίδραση της ανθρώπινης παρουσίας, εν τούτοις τα είδη αυτά κατάφεραν να επιζήσουν μέχρι σήμερα και υπάρχουν ακόμα περιοχές, όπως το Βελούχι, η Καλλιακούδα, τα Κοκκάλια, ο Όλυμπος, ο Ταΰγετος, ο Άθως και τα βουνά της Κρήτης, κτλ, πραγματικοί βοτανικοί παράδεισοι, με φυτά μοναδικά σ'όλο τον κόσμο.

 Η ελληνική χλωρίδα είναι μια από τις πλουσιότερες χλωρίδες της ευρωπαϊκής ηπείρου, αποτελούμενη από 5.855 φυτικά είδη, πολλά από τα οποία είναι ενδημικά, δηλ. μοναδικά για τη χώρα μας.

Η χρήση βοτάνων και γενικά αρωματικών φυτών για θεραπευτικούς σκοπούς  είναι ντυμένες με το υλικό του μύθου.

Οι πρώτες  αναφορές ανάγονται στα Ομηρικά έπη (9ος π.Χ. αιώνας).Ανάλογες αναφορές γίνονται επίσης από τον Ησίοδο (8ος  π.Χ. αιώνας), τον Ηρόδοτο (5ος π.Χ, αιώνας), τον Αριστοτέλη (384-322 π. Χ.), τον Πλάτωνα (4ος π.Χ.).Οι αναφορές που κάνει ο Όμηρος στα έπη του για τα διάφορα «βότανα» χαρακτηρίζονται από μια μυθική αντίληψη γι'αυτά (ιερά δέντρα θεών, θαυματουργά βότανα κλπ.), η οποία διατηρήθηκε μέχρι τα χρόνια του Αριστοτέλη. Ως τότε, η θεραπεία των αρρώστων ήταν κυρίως έργο των θεών και των μάγων.

Πρώτος ο Ιπποκράτης,  (460-370 π.Χ.), απάλλαξε την ιατρική από την επιρροή των θεωριών και τη μυθική λατρεία των θεών, καταπολέμησε με πάθος την εδραιωμένη πίστη στην υπερφυσική προέλευση κάθε αρρώστιας, και με διεισδυτικό πνεύμα, προσεχτική παρατήρηση και ενδελεχή σπουδή κάθε νοσήματος, έθεσε τις πρώτες επιστημονικές βάσεις άσκησης της ιατρικής και διέκρινε κατηγορίες φυτών (237 βότανα) ανάλογα με τις θεραπευτικές τους ιδιότητες και τη χρησιμότητα τους στις διάφορες αρρώστιες που ο ίδιος «διεγίγνωσκε».

Ακολουθεί ο Θεόφραστος ο Ερέσιος (372-287 π.Χ.), που θεωρείται ο πιο ολοκληρωμένος γνώστης και θεμελιωτής της σύγχρονης Βοτανικής Επιστήμης. Στο σωζόμενο σύγγραμμα του «Περί φυτών ιστορίαι» δίνει 450 περιγραφές φυτών.

Στους πρώτους μεταχριστιανικούς χρόνους αρχίζει μια νέα εποχή για τη χλωρίδα του τόπου μας, χάρη κυρίως στον Έλληνα ιατρό Διοσκορίδη (40-90 μ.Χ.). Στο έργο του «Περί ύλης Ιατρικής» περιγράφει 600 περίπου φυτικά είδη και τα ταξινομεί με βάση το πρακτικό ενδιαφέρον τους (αρωματικά, εδώδιμα, φαρμακευτικά και οινοφόρα) και θεωρείται δίκαια ο θεμελιωτής της Φαρμακογνωσίας.

 

Χρήση αρωματικών φυτών άλλοτε

 Η χρησιμοποίηση από τον άνθρωπο αρωματικών φυτών και λουλουδιών, τα οποία εξυπηρετούσαν πολλούς σκοπούς όπως κοσμητικούς, φαρμακευτικούς λατρευτικούς, διατροφικούς (ευστόμαχα, ορεξιογόνα, αρτύματα, αρωμάτισμα ποτών) κτλ, χρονολογείται από τους προϊστορικούς χρόνους.

Γνωστά είναι τα «Ανθεστήρια», μεγάλη γιορτή της αρχαιότητας στην Αθήνα προς τιμήν του Διονύσου, κατά τον μήνα «ανθεστηριώνα» (αρχές άνοιξης). Ανάλογη γιορτή στην αρχαιότητα, άρχισε από τη Σικελία και απλώθηκε με τον καιρό σ' ολες τις ελληνικές πόλεις, ήταν τα «ανθεσφόρια», αφιερωμένα αρχικά στην Περσεφόνη και αργότερα και στη μητέρα της Δήμητρα. Οι νεαρές παρθένες μάζευαν λουλούδια και έπλεκαν στεφάνια, τιμώντας μάνα και κόρη μαζί. Τέτοιες γιορτές στην αρχαιότητα γίνονταν για να τιμήσουν και άλλες θεότητες, όπως τα «άνθεια» στο Αργός προς τιμήν της Ήρας, στην Κνωσό της Κρήτης προς τιμήν της Αφροδίτης κτλ.

Γνωστός επίσης ήταν στην αρχαιότητα ο «υγείας ποιητικός οίνος» κατά τον Διοσκουρίδη, αρωματισμένος με άνθη αψιθιάς. Ακόμη, το μίγμα των αρχαίων Αιγυπτίων, εκτός από καλλωπιστικό των οφθαλμών ήταν και οφθαλμολογικό αντισηπτικό.

Κάτι ανάλογο μ' αυτά που συμβαίνουν και σήμερα, όπου ένα σαμπουάν, μια δερματική κρέμα, μια λοσιόν, μια οδοντόκρεμα κλπ. εξυπηρετούν διπλό σκοπό, φαρμακευτικό και καλλωπιστικό.

Αναφορικά με την αρχαία Αίγυπτο, η οποία αποτελούσε σημαντικό κέντρο αρωματικών φυτών την εποχή εκείνη, ήδη από την 18η δυναστεία, περί το 1700 π.Χ. είχε γενικευτεί η χρήση των αρωμάτων στις τελετές των ναών. Οι ίδιοι ιερείς που χρησιμοποιούσαν τα αρώματα για λατρευτικούς σκοπούς, ήσαν και ιατροί που χρησιμοποιούσαν παρόμοιες ουσίες για θεραπευτικούς σκοπούς. Παράλληλα οι ταριχευτές κατανάλωναν μεγάλες ποσότητες αρωματικών ρητινών και άλλων βοτάνων για την ταρίχευση των νεκρών. Η Αίγυπτος θεωρούνταν την εποχή εκείνη η  χώρα των φαρμάκων. Ο Όμηρος στην Οδύσσεια αναφέρει «ότι η εύφορη γη της Αιγύπτου είναι πάμπλουτη σε φάρμακα, από αυτά άλλα είναι θεραπευτικά και άλλα δηλητηριώδη». Στον περίφημο πάπυρο του (1600 π.Χ.) βρίσκονται πολλές φαρμακευτικές συνταγές, ανάμεσα τους και μια Κρητική, για την αντιμετώπιση διαφόρων νόσων, στηριζόμενες κατά βάση σε διάφορα βότανα. Ένα τεράστιο είδος μαρουλιού χρησιμοποιούνταν σαν αφροδισιακό. Διαδεδομένο φυτό επίσης ήταν η ροδιά ,ο ορός του ροδιού και το εκχύλισμα της ρίζας χρησιμοποιούνταν σε δυσπεψίες, σε δηλητηριάσεις και σε εντερικές παρασιτώσεις (ανθελμινθικό).

Στην αρχαία Ελλάδα, στους προϊστορικούς χρόνους, από διάφορες μαρτυρίες φαίνεται ότι η Μινωική Κρήτη (2000-1550 π.Χ.) είχε αναπτύξει εκτεταμένο εμπόριο αρωματικών, φαρμακευτικών φυτών. Στα ανάκτορα της Κνωσού διασώθηκε το τμήμα μιας τοιχογραφίας, γνωστής ως «κροκοσυλλέκτης». Παριστάνει παιδί να συλλέγει από βράχους τα άνθη του φυτού κρόκου και να τα τοποθετεί σε ειδικά μεγάλα δοχεία. Το φυτό χρησιμοποιούνταν σαν θεραπευτικό από την πρώιμη εποχή του χαλκού (3000 π.Χ.) στη Μεσοποταμία, αλλά και σαν λατρευτικό φυτό στην Ελλάδα, σύμφωνα με τοιχογραφία στο Ακρωτήρι της Θήρας που παριστάνει κροκοσυλλέκτριες.

Στους νεότερους χρόνους, Το μύρο, συμβολικά στο Χριστιανισμό, αποτελεί μέσο μεταφοράς της «θείας χάριτος», αλλά και ιαματικό μέσο. Η πολύπλοκη διαδικασία καθαγιάσεώς του, γίνεται τη Μεγάλη Εβδομάδα στο Οικουμενικό Πατριαρχείο, κάθε 10 περίπου χρόνια .Αυτό, συμβολικά αποτελεί μέσο μεταφοράς της θείας χάριτος ,αλλά και ιαματικό μέσο.

 

Χρήση αρωματικών φυτών τώρα

Παρά τη θεαματική πρόοδο που σημειώνεται σήμερα, από τη σύγχρονη φαρμακευτική χημεία και τις συγγενείς επιστήμες (φαρμακοτεχνία, φαρμακογνωσία κλπ.), στην ανακάλυψη, σύνθεση και παρασκευή νέων φαρμάκων, η φυτική ουσία, η «βοτάνη» θα παραμένει πάντοτε η μεγάλη πανάκεια στην προάσπιση της υγείας και της ζωής του ανθρώπου. Αρκεί να θυμηθούμε το μυκήλιο της μούχλας, τη γνωστή πενικιλλίνη του Φλέμιγκ, που άνοιξε νέους ορίζοντες στην ιστορία της ιατρικής και σηματοδότησε έκτοτε την ανακάλυψη πλήθους αντιβιοτικών.

Σήμερα ένας υπερβολικά μεγάλος κατάλογος από αρωματικά φυτά εξακολουθούν να χρησιμοποιούνται για την παρασκευή φαρμάκων και ενισχύουν το θεραπευτικό οπλοστάσιο του ανθρώπου στην καταπολέμηση των διαφόρων ασθενειών. Ακόμη, όλες οι σημαντικές στιγμές της ζωής μας, ακόμη και του Θανάτου, αλλά και οι διάφορες Θρησκευτικές τελετές συνδέονται με διάφορα αρωματικά φυτά και άνθη.

Με κλώνους βάγιας γιορτάζουμε τη θριαμβευτική είσοδο του Χριστού στα Ιεροσόλυμα την Κυριακή των Βαΐων και με άνθη στολίζουμε τους επιτάφιους τη Μεγάλη Παρασκευή.

Ακόμη, ίχνη από αρχέγονες λατρευτικές παραδόσεις διατηρούνται και σήμερα σε μερικές απομονωμένες περιοχές της πατρίδας μας .

Γνωστή είναι η «γόησσα» στη Λυγερή του Καρκαβίτσα, η κυρά Παγώνα, για τους εξορκισμούς και τα μάγια της. Είχε εκεί μέσα το γαργαλιστικό φιδόχορτο, το σερνικοβότανο, το αγαπόχορτο, το στερφοβότανο, τη γαλαχτόπετρα, το σιδερόχορτο και άλλα χίλια μύρια βότανα της γης.

 

 Βότανα και λαϊκή ιατρική σήμερα

Η χρήση των λοιπόν των βοτάνων για θεραπευτικούς σκοπούς χάνεται στα βάθη της προϊστορίας και συνεχίζεται ακόμη και σήμερα.

Με τις νέες γνώσεις της επιστήμης όχι μόνο είχε βάση, αλλά είναι πολλές φορές ότι το καλύτερο ακόμη και σε σύγκριση με τα σύγχρονα φάρμακα. Αξίζει να καταγράψω, προσωπικά βιώματα για τη χρήση των αρωματικών φυτών.

Όταν ακόμη βοηθούσα τον πατέρα μου στις δουλειές του κοπαδιού συχνά έλεγε τα γουρούνια δεν φιδιάζονται γιατί καταναλώνουν το φυτό δρακοντιά. Τότε ίσως να σκέφτηκα αυτό που αργότερα σαν πρωτοετής φοιτητής της Κτηνιατρικής Σχολής έκανα, δηλαδή πήρα δρακοντιά από τον κάμπο του Αγρινίου και την πήγα στο αντίστοιχο εργαστήριο και τον καθηγητή του ΑΠΘ. Η απάντηση του ήταν ότι ίσως κάτι να περιέχει, αλλά δεν υπήρχαν τα μέσα για παραπέρα έρευνα.

Ακόμη, όταν αργότερα βρέθηκα στην Κεφαλονιά για εκπόνηση σχετικής μελέτης για την Κτηνοτροφία παρατήρησα ότι το τυρί της Σάμης είχε μια ιδιαίτερη γεύση. Μετά από έρευνα διαπιστώθηκε ότι η γεύση αυτή προέρχονταν από το θυμάρι που κατανάλωναν τα πρόβατα στη βόσκηση.

Ακόμη, στον τόπο μας, ότι την άνοιξη αμέσως μετά το άρμεγμα και ενώ το γάλα ήταν ζεστό στην καρδάρα, αναδυόταν μια ευχάριστη γεύση από τα λουλούδια της άνοιξης όπως τσάι του βουνού, νυχάκι κτλ.

 

Πολλές από τις θεραπευτικές αυτές επιλογές επιστημονικά κρινόμενες αποτελούν απόσταγμα εμπειρίας, όπως τονίσθηκε, αιώνων.

Όπως για παράδειγμα:

 Δυόσμος για μείωση  του σακχάρου αίματος και για την αναιμία

 Βασιλικός από την ελληνική λέξη βασιλιάς χρησιμοποιείται στη μαγειρική ,ενώ το εκχύλισμα για πονοκεφάλους. Ακόμη βραστά ως ρόφημα τα φύλλα του βασιλικού έχουν επήρεια στη διαύγεια του πνεύματος όταν λαμβάνονται στην παιδική και εφηβική ηλικία.

Μαϊντανός δρα ως διουρητικό και καταπολεμά τις φλεγμονές

Χαμομήλι, εκτός των άλλων, όταν χρησιμοποιείται συχνά αποτελεί φυσικό φάρμακο για την απώλεια βάρους.

 

Σήμερα με βάση αυτή την παράδοση χρησιμοποιήθηκαν αρωματικά φυτά για την βελτίωση της ποιότητας των κτηνοτροφικών προϊόντων, όπως: τυρί, γάλα, αυγά, κρέας.

Για τα αυγά χρησιμοποιούνται αρωματικά φυτά όπως βασιλικός, ρίγανη, θυμάρι κτλ. Τα αυγά που γεννούν οι κότες όταν στην τροφή τους συμμετέχουν τα παραπάνω φυτά, έχουν διαφορετική γεύση και άρωμα είναι τα λεγόμενα Βιο-ωμέγα-3 αυγά.

Για τι κρέας χρησιμοποιείται ρίγανη στις τροφές των πτηνών και των χοίρων με αποτέλεσμα να έχει αυτό μια άλλη γεύση, είναι το κοτόπουλο φυτοάρωμα.

Για το γάλα της αγελάδας ,αλλά και των προβάτων ή  των γιδιών, επίσης συμβαίνει το ίδιο αποτέλεσμα.

 

  

Αρωματικά φυτά με τοπική σημασία που μπορούν να συμβάλουν και στην ανάπτυξη της περιοχής

 

Τα αρωματικά-φαρμακευτικά αυτά φυτά ανήκουν κυρίως στις οικογένειες Lamiaceae, Apiaceae, κτλ χαρακτηρίζονται κυρίως από τα αιθέρια έλαια που περιέχονται στα διάφορα φυτικά τους μέρη (άνθη, καρποί, φύλλα, βλαστός, φλοιός, ρίζες).

Τα αιθέρια έλαια συνίστανται από πτητικά αρωματικά συστατικά. Χημικώς είναι μίγματα οξυγονούχων ενώσεων (αλκοόλες, κετόνες, αλδεύδες, φαινόλες, εστέρες κτλ), αποτελούν τις αρωματικές ουσίες και ακορέστων υδρογονανθράκων που ονομάζονται τερπένια. Τα τερπένια οξειδώνονται σχετικώς εύκολα και υποβιβάζουν την ποιότητα της αρωματικής ουσίας. Γιαυτό στη βιομηχανία απομακρύνονται με διάφορες τεχνικές. Στις οξυγονούχες ουσίες ανήκουν η γερανιόλη, η νερόλη, η λιναλοόλη, κτλ. Τα αιθέρια έλαια αρχικά είναι άχροα αλλά μετά την έκθεσή τους στον ατμοσφαιρικό αέρα χρωματίζονται πράσινα, κίτρινα, κόκκινα ή φαιά.

Το ακριβές σημείο στο φυτό, για τη βιοσυνθεσή τους δεν είναι πλήρως γνωστό. Η παραλαβή τους από τα αρωματικά φυτά γίνεται με απόσταξη,( υδροαπόσταξη, απόσταξη με υδρατμούς κτλ)με έκθλιψη δηλαδή χρήση πιεστηρίων, με ζυμωτικές διασπάσεις  και άλλες μεθόδους. Η ποιοτική τους ανάλυση με σύγχρονες μεθόδους όπως χρωματογραφία και φασματογραφία και η διατηρησή τους εξασφαλίζεται με τη χρήση ειδικών δοχείων τα οποία φυλάσσονται σε χαμηλές θερμοκρασίες περιβάλλοντος.

 

  1. Λεβάντα  (LAVANDULA OFFICINALIS)

‘Όλα τα είδη της λεβάντας καλλιεργούνται κυρίως για το αιθέριο έλαιο που εξάγεται από τα ανθισμένα στελέχη του φυτού. Το αιθέριο έλαιο έχει εντομοαπωθητικές και αντιοξειδωτικές ιδιότητες. Χρησιμοποιείται στη βιομηχανία αρωμάτων ,σαπουνιών, καλλυντικών κτλ. Η λεβάντα είναι μελισσοτροφικό φυτό και χρησιμοποιείται ως διακοσμητικό φυτό, κήπων, πάρκων και άλλων εξωτερικών χώρων.

Πολλαπλασιάζεται με σπόρο, παραφυάδες  και μοσχεύματα. Η λεβάντα ευδοκιμεί σε μικροκλίματα που επικρατούν χαμηλές θερμοκρασίες τον χειμώνα, αλλά δεν σημειώνονται ανοιξιάτικοι παγετοί. Χρειάζεται κυρίως υπήνεμες θέσεις ,υψόμετρο 600-1200 μέτρα.

 

2.Θυμάρι ( THYMUS VULGARIS)

Η δρόγη των ειδών θυμαριού, υπό μορφή διαφόρων κατεργασμάτων, έχει αντισπασμωδικές, αντισηπτικές, ανθελμινθικές και αντιβηχικές ιδιότητες. Η ξηρή δρόγη του θυμαριού χρησιμοποιείται στη μαγειρική, κυρίως άλλων χωρών, όπως στη χώρα μας η ρίγανη. Στην ιατρική χρησιμοποιείται ως ήπιο αντισηπτικό. Είναι άριστο μελισσοτροφικό φυτό. Τελευταία χρησιμοποιείται ως καλλωπιστικό για την κατασκευή βραχόκηπων.

Ο Διοσκορίδης γνωρίζει τη χρήση του θυμαριού ως φαρμάκου και καρυκεύματος

Καλλιεργείται σε όλα τα κλίματα. Αντέχει σε χαμηλές και υψηλές θερμοκρασίες. Πολλαπλασιάζεται με σπόρο και παραφυάδες. Οι παραφυάδες είναι πλευρικοί βλαστοί του φυτού που έχουν όμως ρίζα. Σημειώνεται ότι η απόδοση σε τριμένη δρόγη δηλαδή φύλλα και άνθη χωρίς κοτσάνια, μπορεί να φθάσει σε ξηρικές καλλιέργειες μέχρι τα 200 χιλ/μα.

 

3. Ρίγανη  (ORIGANUM VULGARE)

To είδος Origanum vulgare είναι γνωστό ως ελληνική ρίγανη και είναι ιθαγενές φυτό στη χώρα μας. Ανήκει στην οικογένεια των χειλανθών labiatae και απαντάται σε τρία κυρίως είδη

Η ρίγανη πολλαπλασιάζεται με σπόρο, με παραφυάδες και με μοσχεύματα που παίρνουνται από παλιές φυτείες.

Η περιεκτικότητα σε ριγανέλαιο από 3 -4 % ή και 7 %.Κύρια συστατικά είναι καρβακρόλη, η θυμόλη το γ-τυππένιο και το π-κυμένιο.  Η καρβακρόλη κυμαίνεται γύρω στο 80 %.Η ρίγανη Ευρυτανίας είναι ίσως η καλύτερη της Ελλάδας, λόγω της υψηλής περιεκτικότητας σε αυτή την ουσία.

Στα σιτηρέσια των χοίρων και των πτηνών της συμβατικής ή της βιολογικής κτηνοτροφίας χρησιμοποιείται για αντικατάσταση των επιβλαβών για την υγεία του ανθρώπου αντιβιοτικών. Και αυτό γιατί η δρόγη και κυρίως το αιθέριο έλαιο έχει αντιοξειδωτικές, αντιμυκητιακές και αντιβακτηριακές ιδιότητες. Βελτιώνουν τη γεύση στο χοιρινό κρέας, στο κρέας πουλερικών ,των αυγών, δίνουν ιδιαίτερη γεύση στο μέλι κτλ. Ακόμη αποτελεί άριστο συντηρητικό για τα τρόφιμα π.χ. συντήρηση κρέατος

  

4.Μελισσόχορτο (MELISSA OFFICINALIS)

Το μελισσόχορτο ή μελισσοβότανο ή αγριομέλισσα ή κιτροβάλσαμο ήταν γνωστό από την αρχαία εποχή όπως μαρτυρούν ευρήματα Αιγυπτιακών τάφων. Επίσης, ήταν γνωστό στους αρχαίους Έλληνες και Ρωμαίους.

Η δρόγη των φύλλων χρησιμοποιείται επίσης ως κατευναστικό σε ημικρανίες και νευραλγίες. Στη λαϊκή θεραπευτική χρησιμοποιείται σε περιπτώσεις άσθματος, χρόνιας βρογχίτιδας και σε αγχώδεις καταστάσεις με αίσθημα καρδιακών παλμών

Η πυκνότητα φύτευσης μπορεί να φθάσει μέχρι 7000 φυτά στο στρέμμα. Μπορεί να εγκατασταθεί και με απευθείας φύτευση στο χωράφι  30γρ σπόρου στο στρέμμα

Η απόδοση του μελισσόχορτου είναι 1200 κιλά στο στρέμμα.

Χρησιμοποιείται στη μαγειρική, ακόμη ως ηρεμιστικό σαν ρόφημα, μελισσοτροφικό και καλλωπιστικό φυτό.

Είναι φυτό που θα μπορούσε να υπάρχει στις πλατείες των χωριών μας

 

5.Μέντα (MENTHA  PIPERATA)

Η δρόγη της μέντας, υπό μορφή διαφόρων προϊόντων, χρησιμοποιείται για την αναισθησία ευαίσθητων νευρικών απολήξεων, προς διέγερση των ευαίσθητων στο ψύχος νεύρων και ως απολυμαντικό σε οδοντοπλύματα, οδοντοφυράματα και ρινικές σταγόνες. Σήμερα κυκλοφορούν οδοντόκρεμες με γεύση μέντας. Επίσης, λόγω της σπασμολυτικής δράσης στις λείες μυϊκές ίνες και στη χοληδόχο κύστη χρησιμοποιείται σε νόσους της χολής.

Κυρίως όμως χρησιμοποιείται ως ευστόμαχο και ως διορθωτικό της οσμής και της γεύσης. Ακόμη χρησιμοποιείται για την παραγωγή των αιθέριων ελαίων (μινθόλης κλπ.).

Αναφέρεται ως αρωματικό φυτό μαζί άνηθο μαιντανό κτλ.Το αιθέριο έλαιο χρησιμοποιείται ως απωθητικό εντόμων, για πονοκεφάλους, βήχα  διάρροιες δυσλειτουργία των νεφρών κτλ

Χρησιμοποιείται στη μαγειρική και στην αρωματοποιία

 

6.Δυόσμος(ΜΕNTHA CRISPA)

Η δρόγη του φυτού, γνωστού με το κοινό όνομα δυόσμος, έχει τις ίδιες χρήσεις με τη μέντα. Η δρόγη ήταν γνωστή στους Αιγυπτίους, τους Έλληνες και τους Ρωμαίους, καθώς και στους Άραβες, οι οποίοι την εκτιμούσαν ιδιαίτερα και καλλιεργούσαν αυτό το φυτό.

 

7.Τσάι του βουνού  (SIDERITIS SP)

Το τσάι του βουνού αποτελεί το λαϊκό εθνικό πρωινό ρόφημα όλων των Ευρυτάνων. Έχει ιδιαίτερο ευχάριστο άρωμα και αντιφλεγμονώδεις ιδιότητες αυτός είναι ο λόγος που χρησιμοποιείται για την αντιμετώπιση κοινού κρυολογήματος. Είναι επίσης άριστο μελισσοτροφικό φυτό και χρησιμοποιείται στις καλλιέργειες για τη βοσκή των μελισσών. Θα μπορούσαν να αναπτυχθούν παρόμοιες καλλιέργειες στη περιοχή και να ενισχυθεί η παραγωγή ειδικού μελιού που είναι περιζήτητο από τους καταναλωτές.

 

8.Τριγωνίσκος (TRIGONELLA FOENUM-GRAECUM L.) Ηταν γνωστό από την αρχαία εποχή . Είναι φυτό αυτοφυές της Ελληνικής χλωρίδας. Είναι ετήσιο φυτό. στην Ελβετία με αυτό το φυτό αρωματίζουν το τυρί.

Οι σπόροι περιέχουν συστατικά ανάλογα με το μουρουνέλαιο, όπως λίπη, φωσφατίδια, πρωτεϊνες κτλ. Έχουν καταπραϋντικές ιδιότητες, τονωτικές, ορεξιογόνες, αντιφλεγμονώδεις κτλ. Μειώνουν το επίπεδο της χοληστερόλης, αλλά και του σακχάρου στον Διαβήτη  τύπου Ι. Πράσινα φυτάρια του φυτού που παράγονται για ανθρώπινη κατανάλωση αφού πρώτα μουσκεύονται και αφήνονται σε αδρανές υλικά να φυτρώσουν.

 

         Επειδή πολλά από τα απαράμιλλης ομορφιάς και σημαντικής αξίας αρωματικά και φαρμακευτικά βότανα της χώρας μας ,λόγω της κακής και ελλιπούς διαχείρισης των φυσικών βιοτόπων απειλούνται με εξαφάνιση αποτελεί αδήριτη ανάγκη η διάσωσή τους για να σωθεί μαζί τους και η πολιτιστική κληρονομιά που τα συνοδεύει. Είναι επιτακτικό χρέος μας για τις επόμενες γενιές, τα παιδιά μας αι τα εγγόνια μας.

     Καλούμαστε λοιπόν όλοι σε μια ιερή σταυροφορία διάσωσης και προστασίας της χλωρίδας στη περιοχή μας.

     Μόνο έτσι τα φυτά των προγόνων  μας ,τα δικά μας φυτά και η σημαντική μας πολιτιστική κληρονομιά που τα συνοδεύει θα εξακολουθήσουν να ζούν για να μπορούν να τα απολαμβάνουν και να τα χαίρονται οι επόμενες γενιές τα παιδιά μας και τα εγγόνια μας.

Αμάραντος ο αείζωος (Sempervivum).  "... Για ιδέστε τον αμάραντο σε τι βουνό φυτρώνει. Φυτρώνει μεσ' τα δύσβατα στις πέτρες στα λιθάρια..."  Το χιλιοτραγουδισμένο αυτό φυτό, απαντάται σε κοιλότητες βράχων στις «Παρυφές του Τυμφρηστού» («Οξυά», «Σαράνταινα», «Κοκκάλια»), αλλά και σε άλλες ορεινές περιοχές της Ελλάδος. Σύμφωνα με τον μύθο ο Δίας πρόσφερε το φυτό αυτό στους ανθρώπους για να προστατεύονται από τους κεραυνούς και τη φωτιά. Υπάρχουν αναφορές που χρονολογούνται πριν από 2000 χρόνια, για την ανάπτυξη του φυτού αυτού στις πλακοσκεπείς στέγες των σπιτιών. Το γένος του αείζωου αμάραντου (Sempervivum) περιλαμβάνει 40 περίπου είδη (οικογένεια Κρασσουλίδες - Crassulaceae) και εντοπίζονται σε περιοχές με υψόμετρο πάνω από 1200 μέτρα. Αναπτύσσονται κυρίως σε προσήλια σημεία σε σχισμές βράχων ή σε επικλινή εδάφη με αραιή βλάστηση. Είναι ανθεκτικό αειθαλές πολυετές φυτό με φύλλα γκριζοπράσινα, οβάλ, μυτερά σαρκώδη και με βλαστό που φθάνει τα 5 εκατοστά. Κατά την ανθοφορία του φυτού ορθώνεται στο κέντρο του κορμού ένας βλαστός με αστερόμορφα κόκκινα ή ρόδινα ή κίτρινα άνθη, που ανθίζουν από τον Ιούνιο έως και το Σεπτέμβριο. Όλα τα είδη του αείζωου αμάραντου εκβάλουν παραφυάδες που συγκεντρώνονται γύρω από τη βάση του μητρικού φυτού και κάθε μία έχει το δικό της ριζικό σύστημα. Το φύλλο είναι στυπτικό. Το θραύετε στη μέση, πιέζετε το χυμό από το φύλλο και το αλείφετε σε εγκαύματα, δήγματα εντόμων και άλλα δερματικά προβλήματα. Ο χυμός αυτός είναι καταπραϋντικό του δέρματος μετά από επαφή με τσουκνίδες. Για να μαλακώσει το δέρμα γύρω από κάλους, δένετε ένα φύλλο για λίγες ώρες. Το αφέψημα είναι κατάλληλο για φαρυγγίτιδα, βρογχίτιδα και στοματίτιδα. Επίσης το μάσημα φύλλων του αμάραντου, ελαφρύνει τον πονόδοντο.

  

Άνηθος. Αρωματικό ετήσιο φυτό που χρησιμοποιείται στην μαγειρική ως αρτυματικό και στην Φαρμακοποιία, για τις ιδιότητες που έχουν κυρίως τα σπέρματα, από τα οποία λαμβάνεται το ανηθέλαιο (τονωτικές, γαλακτοπαραγωγικές, αντισπασμωδικές, καθαρτικές). Ο βλαστός του είναι κοίλος, γραμμωτός και φθάνει σε ύψος τα 0,20 – 0,80 μ. Τα φύλλα του αποτελούνται από νηματοειδή φυλλάρια και τα άνθη του είναι κίτρινα τοποθετημένα κατά τέτοιο τρόπο, ώστε να σχηματίζουν ένα είδος ομπρέλας (Σκιάδι). Χρησιμότης : Ανεμοβλογιά, ατονία, ιλαρά, κράμπα, παχυσαρκία, τέτανος, υδρωπικία (συγκέντρωση υγρού σε ένα μέρος του σώματος). Επίσης, θεωρείται φυτό τονωτικό, γαλακταγωγό, εμμηναγωγό, διουρητικό, βοηθάει στην μείωση του μετεωρισμού (φούσκωμα) ανακουφίζει τον στομαχόπονο και ενδείκνυται για γυναίκες που θηλάζουν με ανεπαρκή γαλακτόρροια.

 

 Αντράκλα. Είναι ετήσιο φυτό, ύψους 0,10 – 0,30 μ, με φύλλα αντίθετα, σαρκώδη και γυαλιστερά. Τα άνθη της είναι κίτρινα. Την συναντάμε σε χέρσους και καλλιεργημένους αγρούς, με τα κοινά ονόματα αντράκλα αδράχλη, γλυστρίδα, χαροβότανο. Ο Ιπποκράτης τη θεωρούσε φάρμακο για πολλά προβλήματα, ιδιαίτερα για την μητροραγία, ο Γαληνός για το μούδιασμα των δοντιών και των ούλων και ο Διοσκουρίδης την περιελάμβανε στα οφθαλμικά φάρμακα. Η αντράκλα περιέχει πολλές βιταμίνες (Α,C,Β και καροτενοειδή καθώς και μαγνήσιο, ασβέστιο, κάλιο και σίδηρο). Επίσης περιέχει τα περισσότερα Ω3 λιπαρά οξέα (λινολεϊκό οξύ), από κάθε άλλο λαχανικό. Η αντράκλα χρησιμοποιείται σαν σαλατικό και συγχρόνως σαν φάρμακο τονωτικό, αφροδισιακό, κατευναστικό και διουρητικό. Επίσης θεωρείται κατάλληλο καθαρτικό του αίματος. Θεραπευτική χρήση : Αμοιβάδωση, κολίτιδα, χολολιθίαση.

αχυσαρκία και την υδρωπικία.

 

Κράταιγος (Μουρζιά ή Τσαπουρνιά). Είναι πολύ αγκαθωτό μικρό δένδρο ή θάμνος με μικρά  ανοιχτοπράσινα  φύλλα, λευκά άνθη και κόκκινους καρπούς. Είναι φυτό κατάλληλο για την δημιουργία φρακτών, λόγω των πυκνών αγκαθωτών κλαδιών του. Το ξύλο του Κράταιγου είναι πολύ σκληρό και χρησιμοποιείται στην ξυλογραφία και την τορνευτική, για την κατασκευή λαβών εργαλείων, μπαστουνιών, πασσάλων κ.ά. Ο κράταιγος είναι εξαιρετικά πολύτιμο βότανο και θεωρείται από τους βοτανολόγους "τροφή της καρδιάς". Χρησιμοποιείται για τη θεραπεία της στηθάγχης και των παθήσεων της στεφανιαίας αρτηρίας. Είναι επίσης χρήσιμος για περιπτώσεις καρδιακής ανεπάρκειας ήπιας μορφής, λόγω κυκλοφορικής συμφόρησης και αντικανονικού καρδιακού παλμού. Από τα άνθη του φυτού παράγεται αφέψημα με υποτασικές και καρδιοτονωτικές ιδιότητες. Επίσης, οι κόκκινοι καρποί του Κράταιγου θεωρούνται από τα καλύτερα τονωτικά του κυκλοφορικού και χρησιμοποιούνται για την αντιμετώπιση της υπέρτασης, της αρτηριοσκλήρωσης και της στηθάγχης. Ο Κράταιγος είναι καλή επιλογή για όσους ταλαιπωρούνται από υπέρταση, κυρίως εξαιτίας προβλημάτων στα αγγεία τους. Έχει την ιδιότητα να εξισορροπεί με ήπιο τρόπο την πίεση του αίματος. Αφέψημα: Ρίχνετε 2 κουταλάκια καρπούς Κράταιγου σε 1 φλιτζάνι τσαγιού με βρασμένο νερό και τους αφήνεται 20 λεπτά και σουρώνετε. Πίνετε  1-2 φορές την ημέρα (πρωϊ και απόγευμα), μεταξύ των γευμάτων. Επίσης, 2 κουταλιές σούπας άνθη για 1 φλιτζάνι βραστό νερό με δόση 2-3φλιτζανιών την ημέρα, για ένα μήνα.

       

 Κρανιά ή Κόρνος. Πρόκειται για θαμνώδες αυτοφυές φυτό που φθάνει έως και τα 5 μέτρα ύψος. Έχει άνθη κίτρινα που διατάσσονται σε μικρά σκιάδια. Οι καρποί του, τα γνωστά «κράνα», είναι κόκκινου χρώματος, στυφοί και ξυνοί και τρώγονται νωποί ή χρησιμοποιούνται σε μαρμελάδες ή ακόμη διατηρούνται σε χυμό. Εκτός από την «ήμερη» κρανιά, υπάρχει και η αγριοκρανιά η οποία είναι σπανιότερη. Τα άνθη της είναι λευκά, οι βλαστοί αιματόχρωμοι και οι καρποί της είναι κυανομέλανοι και δεν τρώγονται. Τα «κράνα» από την ήμερη κρανιά χρησιμοποιούνται από την φαρμακευτική και τις υγιεινές τροφές με το γνωστό «CRANBERRY» (αποξηραμένοι καρποί και σε χυμό). Τα «κράνα» είναι πλούσια σε αντιοξειδωτικά συστατικά και Βιταμίνη C. Επίσης έχουν πάρα πολλά ωφέλιμα συστατικά τα οποία βοηθούν στη βελτίωση της σωματικής υγείας.

  

Κρόκος. Φυτό πόα χαμηλό (10-15 εκ) βολβώδες, πολυετές, με σαρκώδη γκριζοκόκκινο σφαιρικό βολβό. Έχει 6–10 φύλλα στενά και μακρυά σαν νήματα, μήκος 20-50 εκατοστών, με βλεφαριδωτά χείλη. Τα άνθη του είναι μεγάλα σε σχήμα άστρου, εμφανίζονται πριν την ανάπτυξη των φύλλων, έχουν 6 πέταλα και 3 κίτρινους στήμονες. Ο ύπερος  διαχωρίζεται σε 3 πορτοκαλέρυθρα στίγματα. Κάθε βολβός δίνει 1-2 (σπάνια 1-8), ιώδη (βαθυγάλαζα-μώβ), πολύ αρωματικά άνθη, τα οποία εμφανίζονται στο τέλος του καλοκαιριού. Η ονομασία του οφείλεται στη λέξη «κρόκη» που σημαίνει κλωστή. Από τους αρχαίους χρόνους χρησιμοποιείτο ως φυτό Φαρμακευτικό. Οι αρχαίοι ιατροί το χαρακτηρίζουν ως «Βασιλέα των φυτών». Ο Ιπποκράτης τον χρησιμοποιούσε για την αντιμετώπιση τραυμάτων και πολλών νοσημάτων όπως παυσίπονο, υπνωτικό, εμμηναγωγό, επουλωτικό, αφροδισιακό κ.ά. Οι στήμονες του άνθους (αναπαραγωγικά όργανα του άνθους που είναι σαν κλωστές), αποξηραίνονται και αποτελούν τον«κρόκο» που είναι γνωστός ως σαφράνι ή σαφράς και χρησιμοποιείται σαν πρόσθετη ουσία (χρωστική, αρωματική) των τροφίμων και κυρίως ως ουσία φαρμακευτική (καταπραϋντική, αντισπασμωδική, τονωτική κ.λ.π). Ο κρόκος είναι βότανο με πολλές θεραπευτικές ιδιότητες που ωφελούν την καρδιά, τονώνει την κυκλοφορία του αίματος, προκαλεί διούρηση, μειώνει την υψηλή πίεση καθώς και την χοληστερίνη. Επίσης έχει αντιθρομβωτική δράση βοηθά τους υπερτασικούς και όσους έχουν προβλήματα με το συκώτι. Τα στίγματα του κρόκου περιέχουν χρωστικές (κροκίνες), υδροδιαλυτά καροτενοειδή (γλυκοζίτες της κροκετίνης) με ιδιότητες αντικαρκινικές ιδιαίτερα για την προστασία του δέρματος από την ηλιακή ακτινοβολία. Τα στίγματα του κρόκου περιέχουν επίσης καροτενοειδή αντικαρκινικά  όπως  καροτένιο α-β-γ, ζεαξανθίνη για τους οφθαλμούς, λυκοπένιο για τον προστάτη, βελτιώνει την εγκεφαλική λειτουργία (για καλή εκμάθηση και απομνημόνευση) κ.ά. Ειδικά πειράματα, που έγιναν στο "Θεαγένειο" Αντικαρκινικό Νοσοκομείο της Θεσσαλονίκης, έδειξαν ότι ο κρόκος αναστέλλει τον πολλαπλασιασμό των καρκινικών κυττάρων, όπου το εκχύλισμα κρόκου είχε δράση παρόμοια με εκείνη της χημειοθεραπείας και μάλιστα χωρίς τις παρενέργειές της. Προσοχή όμως στις δόσεις !!!. Όταν χρησιμοποιούμε μεγαλύτερες δόσεις (μερικά γραμμάρια παραπάνω) μπορεί να προκαλέσουν αιμορραγίες, διότι η αντιθρομβωτική ιδιότητα του κρόκου παρεμποδίζει την συγκόλληση των αιμοπεταλίων. Η ημερήσια ανώτερη δόση ανέρχεται σε 1,5 g, η δόση που μπορεί να προκαλέσει σοβαρά προβλήματα στον οργανισμό είναι 10 g/ημέρα και η λήψη 20 g/ημέρα μπορεί να οδηγήσει ακόμη και στο θάνατο. Στα τρόφιμα οι ποσότητες που χρησιμοποιούνται είναι επίσης μικρές (1 mg/kg περίπου στα αλκοολούχα και 2 mg/kg στο κρέας).

 

 Κρόκος ο "Βελούχιος". Ενδημικό φυτό που αυτοφύεται στον Τυμφρηστό (Βελούχι), στις "Παρυφές του Τυμφρηστού" και την ευρύτερη περιοχή (κορυφογραμμή : Ράχες Τυμφρηστού - "Κοκκάλια" - Σαράνταινα - Οξυά). Το είδος αυτού του κρόκου  ονομάζεται"κρόκος ο Βελούχιος" και προφανώς το όνομά του προέρχεται από το Βελούχι, που είναι το δεύτερο όνομα του Τυμφρηστού. Το είδος αυτού του κρόκου είναι ενδημικό της περιοχής και εμφανίζεται την Άνοιξη, αμέσως με το λιώσιμο του χιονιού (πολλές φορές ξεπροβάλλει μέσα από το χιονισμένο τοπίο). Προτιμά μέρη προσήλια, όπως είναι η ανατολική πλευρά των "Κοκκαλίων", οι πηγές της "Ντελβίνας" κ.ά, σε υψόμετρο από 700 - 1800 μ. και αντέχει στις χαμηλές θερμοκρασίες. Τα άνθη του έχουν χρώμα ιώδες-βυσσινί και τα φύλλα του είναι από 2 έως 4.

 

 

Κρόκος ο "Κολχικός" ή κρόκος του Φθινοπώρου. Ένα άλλο βολβώδες φυτό που μοιάζει με τον κρόκο αλλά δεν έχει καμία σχέση με αυτόν είναι το "Κολχικό". Τα φύλλα του, τα οποία και σ'αυτό το φυτό εμφανίζονται μετά την άνθηση, αλλά και όλα τα μέρη του φυτού είναι δηλητηριώδη, με ένα δραστικό δηλητήριο που ονομάζεται κολχικίνη. Λέγεται ότι με ένα τέτοιο δηλητήριο η Μήδεια σκότωσε τα παιδιά της στην Κολχίδα και γι' αυτό το φυτό ονομάσθηκε κολχικό. Στην Ελλάδα εμφανίζονται πάνω από 20 είδη και ανθίζουν νωρίς το Φθινόπωρο (Σεπτέμβρη) και ονομάζονται κρόκος του Φθινοπώρου, αλλά δεν είναι κρόκος, διότι έχουν 6 στήμονες  ενώ  ο κρόκος έχει  μόνο 3. Από τον κορμό-βολβό βγαίνουν 1-3 ανθοφόροι βλαστοί που καταλήγουν σε ένα άνθος. Το περιάνθιο αποτελείται από 6 πέταλα και εσωτερικά έχει 6 στήμονες. Τα φύλλα του βγαίνουν κατευθείαν από τον βολβό στις αρχές της  Άνοιξης.