Θανάση Γιαννακόπουλου*, καθηγητή Α.Π.Θ.:

Μοναστήρια Ευρυτανίας,  κατά το 1835

Στην Ευρυτανία, τότε επαρχία Ευρυτανίας του Νομού Αιτωλ/νίας, μετά την απελευθέρωση και ειδικά το 1835 υπήρχαν  17 μοναστήρια. Από αυτά, σύμφωνα με τα κριτήρια της εποχής τα δύο χαρακτηρίσθηκαν  από την  Γραμματεία των Εκκλησιαστικών, ως διατηρούμενες Ι.Μ. και τα δεκαπέντε ως διαλυμένες Ι.Μ. Για την απόφαση πάρθηκε υπόψη η εισήγηση ειδικής επιτροπής (βλέπε ομοιότυπο)  που συστήθηκε το 1834. Αυτή έλαβε υπόψη τον αριθμό και τις  μαρτυρίες των μοναχών, κατοίκων της περιοχής κτλ, ως και την οικονομική κατάσταση της κάθε Ι.Μ.

Γενικά, όλες ή σχεδόν όλες οι I.M.είχαν μύλους, νεροτριβές ,ζώα  μικρά ή μεγάλα, καθώς  λιβάδια και χωράφια, μικρής ή μεγάλης έκτασης, εντός της επαρχίας ,αλλά και εκτός όπως π.χ. Ι.Μ. Προυσού  στην Αιτωλία, τα οποία μέσω δημοπρασίας ενοικιάζοντο από το 1835 περίπου  σε ενοικιαστές, γνωστούς κατοίκους της περιοχής,  για ένα χρονικό διάστημα , προς βόσκηση από ζώα, δικά τους ή  των κατοίκων της περιοχής. Στο ομοιότυπο που ακολουθεί δίνεται πέρα από το όνομα του μοναστηριού ,το είδος του λιβαδιού, καθώς και η λιβαδική του ικανότητα (βοσκοικανότητα).Το ομοιότυπο αναφέρεται στο 1838, αλλά υπάρχουν παρόμοια για το 1835 και για τα μετέπειτα χρόνια.

Τα διαλυμένα μοναστήρια  που αναφέρθηκαν ήταν :Της Αγίας Τριάδος της Σάικας εις  τον Δήμον Αγραίων, της Θεοτόκου Σπινάσας εις τον Δήμον Αγραίων, της Θεοτόκου της Π.Μούχας εις  τον Δήμον Αγραίων, της Θεοτόκου της Στάνας εις  τον Δήμον Αγραίων, του Προδρόμου των Αγράφων εις  τον Δήμον Αγραίων, της Μεταμορφώσεως της Κουφάλας εις τον Δήμον Αγραίων, του Σωτήρος  Κερασόβου εις  τον Δήμον Αγραίων, της Μεταμορφώσεως  Βράχας κατά τον Δήμον Αγραίων,  της Ζωοδόχου Πηγής  Φουρνάς εις τον  Δήμον Κτημενίων, της Αγίας Τριάδος Παροικιού εις τον Δημον Αγάφων, της Θεοτόκου Μεσαμπελιάς εις τον Δήμον Καρπενησίων, των Κουμασίων  εις  τον Δήμον Kαρπενησίων, της Θεοτόκου Φραγγίστας εις τον Δήμον Αγραίων.

Τα περισσότερα από τα διαλυμένα, μοναστήρια ήταν στο Δήμο Αγραίων. Σημειώνεται, ότι η επιτροπή προχωρούσε στην απόφαση για τη διάλυση της Ι.Μ.  παίρνοντας υπόψη μεταξύ των άλλων  κριτηρίων, αν δεν μπορούσε να αποτελέσει ενοριακό Ιερό Ναό ή από την ιστορία της υπήρχαν καταγγελίες  κατοίκων π.χ. του Καρπενησίου για παράνομες πωλήσεις κτημάτων ,παράνομες χορηγήσεις αδειών γάμου κτλ  που σκανδάλιζαν το χριστεπώνυμο κοινό π.χ. για την Ι.Μ.Κουμασίων, (βλέπε στο ομοιότυπο σελίδα εγγράφου  κατοίκων Καρπενησίου το 1851).Στο έγγραφο αναφέρονται πωλήσεις κτημάτων καθώς και χορήγηση άδειας γάμου σε ετεροθαλή αδέλφια (Νικ.Παληρογεώργου από Σέλιτσα μετά της Αικατερίνης –Αθανάσαινας Κοματούς από Ψιανά καθώς και στον Ζαχαρή Φραγκάκην  από Κλαψί  με συγγενή του  μόλις μετά από 15 ημέρες που απεβίωσε η πρώτη σύζυγος ) κτλ. Επίσης , μοναχοί που παρέμειναν στα διαλυμένα μοναστήρια από την εποχή της διαλύσεως   (διάταγμα 4/16 Σεπτεμβρίου 1834), διέρχονταν τα χωριά με Άγια λείψανα  με σκοπό τον χρηματισμό.

Επίσης, η επιτροπή  κατέγραψε την εκκλησιαστική οικοσυσκευή κάθε Ι.Μ. καθώς και τα είδη  οικιακής οικοσυσκευής και τα ζώα της . Για παράδειγμα,  δίνεται  ομοιότυπο που καταγράφεται η κινητή περιουσία που αφορά την Ι.Μ.Κουμασίων. Η αυτή Ι.Μ.είχε και 40 ζώα. 

Η ενοικίαση των λιβαδιών των Ι.Μ.   γινόταν για ένα ή περισσότερα χρόνια. Στο ομοιότυπο αναφέρονται ως ενοικιαστές ο Νικ.Γιολδάσης ( αδελφός του Γιαννάκη Γιολδάση και γαμπρός του Γ.Χατζόπουλου-δημογέροντος του Καρπενησίου),ο Δημ.Γουβέλης  από Προυσό ήταν γαμπρός του Γιαννάκη  Γιολδάση, ο Ι.Γαλλής κτλ.

Παρακάτω  (βλέπε ομοιότυπο) δίνονται οι ενοικιαστές  των λιβαδιών Ι.Μ. για το 1836.

Ομοιότυπο του 1840 για την ενοικίαση των λιβαδιών των διαλυμένων  Ι.Μ. .

Ομοιότυπο (1836) που δίνεται ο ενοικιαστής του λιβαδιού καθώς και ο εγγυητής. Είναι σημαντικό να  αναφερθεί η μετακίνηση του Νικ. Γιολδάση  από Σελά-Μηλιά στην Δυτική Ευρυτανία.

Στο ομοιότυπο που ακολουθεί , δίνονται πληροφοριακά στοιχεία  για δύο διαλυμμένα μοναστήρια  της Μεσαμπελιάς που ήταν αφιερωμένο στην Κοίμηση της Θεοτόκου και των Κουμασίων που ήταν ( αφιερωμένο) στην Γέννηση της Θεοτόκου. Το πρώτο  βρίσκεται σε απόσταση 2/4 της ώρας από την πόλη της Καλλιδρόμης (Καρπενήσι) είχε μικρότερη  έκταση  ήταν χειμερινόν και εαρινόν ,και μπορούσαν να βοσκήσουν 200 αιγοπρόβατα,  ενώ το δεύτερο  που βρίσκεται σε απόσταση δύο ωρών, ήταν χειμερινόν, με μεγαλύτερη έκταση  για  600 ζώα .

 Διατηρούμενα μοναστήρια χαρακτηρίστηκαν η Ι.Μ.Προυσού και η Ι.Μ.Τατάρνας.Και στις μονές αυτές υπήρχαν λιβαδικές εκτάσεις που ενοικιάζονταν .Ομως,επειδή οι Ι.Μ.λειτουργούν και σήμερα  αναφέρονται μόνο  μερικά στοιχεία που έχουν όμως την σημασία τους.

Στο παραπάνω ομοιότυπο δίνεται η σφραγίδα  του Μοναστηρίου Τατάρνης (Τατάρνας)

Στο ομοιότυπο δίνεται η σφραγίδα του διατηρούμενου μοναστηρίου Προυσού.

Στο παραπάνω ομοιότυπο ,δίνονται στοιχεία που αφορούν  για τις παλιές σφραγίδες των Ι.Μ. Ο κατάλογος  σφραγίδων που συντάχτηκε το 1835 στο Μεσολόγγι και περιλαμβάνει διατηρούμενα καθώς και διαλυμένα μοναστήρια. Υπήρχαν αργυρές και ορειχάλκινες σφραγίδες. Εντύπωση προκαλεί ότι στην Καλλιδρόμη (Ευρυτανία) αργυρή σφραγίδα πέρα από την Ι.Μ.Προυσού ,είχε και το Μοναστήρι της Στάνας και των Κουμασίων.Στο ιστορικό μοναστήρι του Προδρόμου Δερβέτσικας ,επαρχία Αγρίνιον;  Η σφραγίδα ήταν ορειχάλκινη.

Ομοιότυπο  που αναφέρει  τα διάφορα « Ιερά» σε  Ι.Μ.  της περιοχής,  το 1838.

Ομοιότυπο που αναφέρεται σε δημοπρασία κτημάτων της Ι.Μ.Προυσού που βρίσκονται στην Αιτωλία.